Kwaliteitsborging in de bouw (Wkb): aandachtspunten voor aannemers en opdrachtgevers

Sinds 2024 is de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) van kracht. In 2025 is de wet voor aannemers, opdrachtgevers en gemeenten dagelijkse realiteit. De Wkb verandert de manier waarop bouwkwaliteit wordt getoetst: geen gemeentelijke bouwtoets meer, maar toezicht door onafhankelijke kwaliteitsborgers.

De gevolgen zijn groot. Bouwbedrijven krijgen te maken met strengere informatieplichten, verhoogde aansprakelijkheid na oplevering en een verplicht opleverdossier. Ook opdrachtgevers krijgen extra verantwoordelijkheden en moeten zorgvuldig controleren of aan alle eisen is voldaan — ruim vóór aanvang van het project.

In dit artikel leest u wat de Wkb concreet betekent voor uw bouwproject. U ontdekt:

• Wanneer de Wkb van toepassing is (en wanneer niet),

• Welke stappen u moet volgen om compliant te zijn,

• En hoe u juridische én financiële risico’s voorkomt — tijdens én na de bouw.

Wat is de wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb)?

De Wkb is ingevoerd om bouwfouten te verminderen en de bouwkwaliteit structureel te verbeteren. De wet legt meer verantwoordelijkheid bij aannemers en versterkt daarmee de positie van particuliere opdrachtgevers. Een onafhankelijke kwaliteitsborger houdt toezicht op de naleving van bouwtechnische voorschriften, zowel in de ontwerpfase als tijdens de uitvoering. Daarmee vervalt de technische toets door de gemeente; in plaats daarvan geldt een meldingsplicht voor bouwtechnische activiteiten.

Sinds 2024 is de Wkb verplicht bij nieuwbouw in gevolgklasse 1, zoals grondgebonden woningen en kleine bedrijfspanden. Verbouwingen vallen voorlopig nog niet onder de wet.

Voor welke projecten geldt de Wkb?

Het nieuwe kwaliteitsborgingssysteem geldt sinds 2024 voor nieuwbouwprojecten in gevolgklasse 1. Dit zijn bouwwerken met een relatief laag risico voor veiligheid en gezondheid. Denk aan:

• Grondgebonden woningen (vrijstaand, rijwoning, twee-onder-een-kap)
• Kleine bedrijfspanden tot maximaal twee bouwlagen
• Vakantie- of recreatiewoningen
  

Bij deze projecten is een kwaliteitsborger verplicht, ongeacht de schaal van het project. Dus ook bij de bouw van een hele woonwijk moet voor elke woning worden voldaan aan de regels van de Wkb.

Let op: Bij bouwprojecten die vóór 1 januari 2024 zijn vergund, blijft het oude stelsel van kracht. Ook lopende bezwaar- of beroepsprocedures die vóór die datum zijn gestart, vallen buiten de Wkb.

Wordt de Wkb in de toekomst uitgebreid?

Ja, mogelijk wel. Uiterlijk in 2027 volgt een brede evaluatie van het nieuwe stelsel. Op basis daarvan kan worden besloten of de Wkb wordt uitgebreid naar complexere projecten, zoals:

• Onderwijsgebouwen (gevolgklasse 2)
• Ziekenhuizen en grote utiliteitsbouw (gevolgklasse 3)

Wkb bij verbouwing: voorlopig niet van toepassing

In december 2024 heeft minister Mona Keijzer aangekondigd dat verbouwingen voorlopig niet onder de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) vallen. Uit praktijkproeven bleek dat de extra kosten en administratieve lasten bij kleinere verbouwprojecten niet opwegen tegen de beperkte kwaliteitswinst.

Tot die tijd blijft het oude vergunningstelsel van toepassing. Dat betekent: bij verbouwingen is geen kwaliteitsborger nodig en geldt nog de reguliere vergunningprocedure.

Lees de officiële Kamerbrief over verbouwingen en de Wkb op Volkshuisvesting Nederland

Hoe werkt het systeem van kwaliteitsborging?

Met de invoering van de Wkb is het toezicht op bouwkwaliteit fundamenteel veranderd. Gemeenten voeren geen preventieve technische toets meer uit. In plaats daarvan houdt een onafhankelijke kwaliteitsborger toezicht op de naleving van de bouwtechnische voorschriften, zowel tijdens de ontwerpfase als tijdens de uitvoering.

Van vergunningplicht naar meldingsplicht

De focus verschuift van een vergunningplicht naar een meldingsplicht voor technische bouwactiviteiten. Dit betekent dat voor bijvoorbeeld het bouwen van een woning geen omgevingsvergunning meer nodig is voor de technische bouwactiviteit — een bouwmelding bij de gemeente volstaat.

Let op: De meldingsplicht vervangt níet de regels van het omgevingsplan. U moet nog steeds nagaan of uw bouwproject binnen het omgevingsplan past en of een omgevingsplanvergunning vereist is.

Lees meer hierover in ons artikel: Omgevingsplanactiviteit voor het bouwen: begrijpen en toepassen.

De kwaliteitsborger is geen veiligheidscoördinator

Met de komst van de Omgevingswet is een veiligheidsplan bij bouw- en sloopwerkzaamheden verplicht. Belangrijk om te weten: de kwaliteitsborger is niet verantwoordelijk voor het veiligheidsplan en treedt ook niet op als veiligheidscoördinator. Die taak blijft bij de initiatiefnemer of een andere aangewezen partij.

Het kwaliteitsborgingsproces in 6 stappen

Het nieuwe systeem van kwaliteitsborging bouw bestaat uit 6 stappen:

Stap 1. Een kwaliteitsborger selecteren

De initiatiefnemer selecteert een kwaliteitsborger uit een openbaar register dat wordt beheerd door de Toelatingsorganisatie Kwaliteitsborging Bouw. Samen bepalen zij de gevolgklasse van het project en kiezen zij een passend instrument voor kwaliteitsborging.

Stap 2. Het opstellen van een borgingsplan

De kwaliteitsborger stelt een borgingsplan op waarin wordt vastgelegd hoe de bouwrisico’s worden beheerd om te voldoen aan de eisen van het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) en eventuele maatwerkregels uit het omgevingsplan.

Stap 3. De bouwmelding indienen

Minimaal vier weken voor de start van de bouw moet bij de gemeente een bouwmelding worden ingediend. Deze melding bevat informatie over de kwaliteitsborger, een beschrijving van de bouwactiviteit, en het borgingsplan.

Stap 4 Toezicht tijdens de bouw:

De kwaliteitsborger houdt tijdens de bouw toezicht en informeert de betrokken partijen over eventuele afwijkingen van de bouwregels. Bij ernstige problemen wordt ook de gemeente ingelicht.

Stap 5. Afgifte van een verklaring

Na afronding van het project geeft de kwaliteitsborger een verklaring af dat het bouwwerk voldoet aan alle relevante regelgeving.

Stap 6. Gereedmelding bij de gemeente

De initiatiefnemer meldt het voltooide project bij de gemeente aan, waarbij de verklaring van de kwaliteitsborger wordt ingediend. Het gebouw mag vervolgens 2 weken na de gereedmelding in gebruik worden genomen.

Wat betekent de Wkb voor aannemers?

De Wkb brengt belangrijke veranderingen mee voor aannemers. De verantwoordelijkheden zijn zwaarder, de eisen aan documentatie strikter, en de juridische risico’s groter.

Let op: Deze verplichtingen gelden bij elke aannemingsovereenkomst, dus óók als uw project niet onder het nieuwe kwaliteitsborgingssysteem van de Wkb valt.

1. Aansprakelijkheid na oplevering

Als aannemer bent u ook na oplevering aansprakelijk voor gebreken, zelfs als die bij oplevering zichtbaar waren. U moet kunnen aantonen dat het gebrek niet aan u te wijten is om onder deze aansprakelijkheid uit te komen.

Tip: Houd tijdens het hele bouwproces een gedetailleerd bouwdossier bij met bouwverslagen, foto’s en relevante communicatie. Dat helpt om aan te tonen dat u zorgvuldig heeft gewerkt.

2. Verzwaarde waarschuwingsplicht

U moet opdrachtgevers tijdig en duidelijk waarschuwen voor fouten of risico’s in het ontwerp of de uitvoering, ook als deze zijn veroorzaakt door derden. Doet u dat niet, dan kunt u aansprakelijk worden gesteld voor gevolgschade.

Meer weten over deze verplichting?
Lees ons uitgebreide artikel: De waarschuwingsplicht van de aannemer uitgelegd – wat moet u weten?

3. Financiële waarschuwingsplicht

U bent verplicht om opdrachtgevers te informeren over risico’s zoals faillissement of het ontbreken van adequate verzekering bij onderaannemers.

4. Opschortingsrecht van de opdrachtgever

Opdrachtgevers mogen 5% van de aanneemsom bij een notaris in depot plaatsen. Dit bedrag wordt pas vrijgegeven nadat het werk naar tevredenheid is opgeleverd.

5. Verplichting tot opleverdossier

Bij oplevering moet u een opleverdossier overhandigen. Dit toont aan dat de werkzaamheden conform de aannemingsovereenkomst zijn uitgevoerd en bevat onder andere:

• Een overzicht van de geleverde prestaties

• Bewijsstukken van naleving van bouwtechnische voorschriften

• Handleidingen en onderhoudsinstructies (indien van toepassing)

Wat moet de opdrachtgever doen?

Als opdrachtgever of initiatiefnemer bent u verantwoordelijk voor het naleven van de regels uit de Wkb. Dat betekent dat u actief moet controleren, plannen en coördineren. Wat moet u concreet doen?

1. Controleer of de Wkb van toepassing is

Bepaal of uw project valt onder gevolgklasse 1. Dit geldt bijvoorbeeld voor grondgebonden woningen en kleine bedrijfspanden. Controleer ook of een vergunning voor de omgevingsplanactiviteit nodig is.

2. Stel een kwaliteitsborger aan

Is de Wkb van toepassing? Dan bent u verplicht een onafhankelijke kwaliteitsborger aan te stellen. Deze stelt een borgingsplan op waarin staat hoe de bouwkwaliteit bewaakt wordt.

3. Dien een bouwmelding in

Uiterlijk vier weken vóór de start van de bouw dient u een bouwmelding in bij de gemeente. Deze melding bevat onder meer het borgingsplan en de gegevens van de kwaliteitsborger.

4. Meld het project gereed bij de gemeente

Na oplevering doet u een gereedmelding, inclusief de verklaring van de kwaliteitsborger. Het bouwwerk mag vervolgens twee weken na deze melding in gebruik worden genomen.