Schijnzelfstandigheid bij zzp’ers: de regels en handhaving anno 2024 (en 2025)

Een aanzienlijk aantal zelfstandigen bevindt zich in een grijs gebied waar zij, ondanks hun status als zzp’er, in de praktijk functioneren als werknemers. Dit fenomeen komt in verschillende sectoren voor, waaronder de zorg, het onderwijs en de kinderopvang.

Als een zzp’er in werkelijkheid de rol van werknemer vervult, heeft dit belangrijke juridische gevolgen. Zo ben je als werkgever verantwoordelijk voor het afdragen van loonheffingen. Hoewel dit momenteel niet direct leidt tot naheffingen of sancties, komt er een sterkere focus op handhaving door de Belastingdienst. In dit artikel lees je wat deze veranderingen betekenen voor jouw organisatie en hoe je je hierop kunt voorbereiden.

Definitie van schijnzelfstandigheid

Schijnzelfstandigheid ontstaat wanneer je een zzp’er inhuurt, terwijl de samenwerking meer lijkt op een dienstverband. Daarvan kan bijvoorbeeld sprake zijn als de zzp’er grotendeels afhankelijk is van jouw organisatie voor inkomsten, of weinig invloed heeft op eigen tarieven en werktijden.

Als de door jou ingeschakelde zzp’er eigenlijk bij jou in loondienst is, krijg je met andere regelgeving te maken. Zo moet je als werkgever loonbelasting en sociale premies afdragen. Daarnaast ben je gebonden aan arbeidsrechtelijke verplichtingen zoals het toekennen van vakantiedagen, het doorbetalen van loon bij ziekte en ontslagbescherming. De intentie om wel of geen dienstverband aan te gaan, speelt in deze context geen rol.

Wat is schijnzelfstandigheid volgens de Belastingdienst?

De Belastingdienst beoordeelt schijnzelfstandigheid door te onderzoeken of er in feite sprake is van een verkapt dienstverband. Daarbij zijn de volgende criteria van belang:

• Gezagsverhouding: Is er een hiërarchische relatie tussen de opdrachtgever en de zzp’er? Hierbij wordt gekeken of de zzp’er instructies en aansturing ontvangt zoals een werknemer, waarbij de mate van zelfstandigheid een cruciale factor is.
• Persoonlijke arbeid: Is de zzp’er verplicht om het werk zelf te verrichten, of is het mogelijk de opdracht uit te besteden aan anderen?
• Vergoeding. Ontvangt de zzp’er een vast salaris dat vergelijkbaar is met dat van een werknemer?

Als aan deze criteria wordt voldaan, kan er worden geconcludeerd dat er sprake is van een verkapt dienstverband. Dit impliceert dat de zzp’er voor de wet als werknemer beschouwd wordt. In dat geval moet je loonbelasting en sociale premies afgedragen.

Beoordeling van de werkrelatie volgens de Wet DBA

Sinds de invoering van de Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (Wet DBA) in 2016 zijn opdrachtgevers en zzp’ers samen verantwoordelijk voor de kwalificatie van hun relatie. Dat betekent dat ze samen moeten vaststellen of de zzp’er als werknemer of als zelfstandige werkzaam is.

Modelovereenkomsten Wet DBA
Situaties waarin een zzp’er voor meerdere opdrachtgevers werkt of waarin specifieke expertise is vereist kunnen vragen oproepen over de aard van de samenwerking. Voor dergelijke scenario’s bieden de modelovereenkomsten van de Belastingdienst duidelijkheid en ondersteuning bij het kwalificeren van de samenwerking.

Afschaffing modelovereenkomst ‘vrije vervanging’ per 1 januari 2024
De modelovereenkomst ‘vrije vervanging’, waarin vrije vervanging van de arbeidskracht een niet-dienstverband aanduidt, is vanaf 1 januari 2024 niet meer geldig. Dit beleid is herzien na de baanbrekende uitspraak van de Hoge Raad in het Deliveroo-arrest. Deze uitspraak heeft ertoe geleid dat het persoonlijk verrichten van arbeid niet meer als een doorslaggevend gezichtspunt voor het bepalen van een dienstverband geldt.

Als reactie op deze verandering stopt de Belastingdienst met het aanbieden van modelcontracten betreffende vrije vervanging vanaf 2024. Dit betekent dat opdrachtgevers en zzp’ers hun bestaande contracten en modelovereenkomsten vrije vervanging opnieuw moeten (laten) beoordelen om te waarborgen dat deze in overeenstemming zijn met de nieuwe eisen per 1 januari 2024.

Nieuwe regels vanaf 2025: Wet verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden

De Wet DBA werd geïntroduceerd om duidelijke richtlijnen te stellen met betrekking tot de aard van de werkrelatie. In de praktijk is echter gebleken dat deze doelstellingen niet volledig zijn bereikt. Als antwoord hierop is er een nieuwe wet in ontwikkeling, die de bestaande onduidelijkheden rond de classificatie van zelfstandigen weg te nemen. Verwachting is dat deze nieuwe wet op 1 juli 2025 in werking treedt.

De invoering van de nieuwe wet zal aanzienlijke veranderingen teweegbrengen voor organisaties die zzp’ers inzetten. Met de geïntroduceerde criteria wordt het waarschijnlijker dat een samenwerking sneller als een dienstverband wordt geclassificeerd.

Criteria beoordeling arbeidsrelatie per 1 juli 2025
Bij het beoordelen of een werkrelatie als arbeidsovereenkomst of als overeenkomst van opdracht/zzp geldt, zijn drie sleutelfactoren van belang:

• A: Aansturing: Beoordeel de mate van werkinhoudelijke aansturing door de werkgever, zoals het verstrekken en naleven van instructies en de verantwoordelijkheid voor het eindresultaat.
• B: Organisatorische Inbedding: Evalueer of de werkzaamheden van de zzp’er integreren in de kernactiviteiten van uw organisatie, of deze deel uitmaken van de reguliere bedrijfsvoering, en of de werkzaamheden parallel lopen aan die van werknemers.
• C: Eigen Rekening en Risico: Onderzoek of de zzp’er zelfstandig financiële risico’s draagt en in hoeverre hij of zij onafhankelijk naar buiten treedt.

Criteria wegen

• Indien de elementen A + B zwaarder wegen dan C, wijst dit op een arbeidsovereenkomst.
• Als A + B lichter zijn dan C, is er eerder sprake van een overeenkomst van opdracht/ZZP.
• Bij twijfel: Wegen alle elementen even zwaar? Beoordeel dan zelfstandig optreden, KvK-inschrijving, BTW-nummer, acquisitiewerk, investeringen, meerdere opdrachtgevers, en recht op fiscale voordelen.
• Bij een tarief onder € 32,24 exclusief btw geldt een rechtsvermoeden van een arbeidsovereenkomst, in te roepen door de werkende.

Nieuwe regels gelden direct
De nieuwe regels gelden direct voor alle bestaande en toekomstige arbeidscontracten. Zelfs lopende overeenkomsten met zelfstandigen kunnen dan worden beschouwd als arbeidscontracten. Het is daarom verstandig om nu al te onderzoeken of contracten met zzp’ers binnen jouw organisatie mogelijk in de toekomst als arbeidscontracten kunnen worden aangemerkt.

Controle en handhaving door de Belastingdienst

Daarnaast is aangekondigd dat de Belastingdienst haar controle en handhaving op schijnzelfstandigheid zal gaan intensiveren en uiterlijk per 1 januari 2025 het zogenoemde handhavingsmoratorium wil opheffen. De huidige strategie is gericht op handhaving van kwaadwillenden. Bij onbedoelde verkapte dienstverbanden worden op dit moment geen naheffingen en boetes opgelegd, maar kunnen wel ‘voorwaartse aanwijzingen’ tot aanpassing van de arbeidsrelatie gegeven worden. Pas als een aanwijzing om de arbeidsrelatie te herzien, niet wordt opgevolgd, kan dit leiden tot handhavingsmaatregelen vanuit de Belastingdienst.

Arbeidsrechtelijke risico’s bij een verkapt dienstverband
Los van de (huidige afwezigheid van) fiscale handhaving op schijnzelfstandigheid, moet je ook rekening houden met de arbeidsrechtelijke risico’s. Vooral sinds de bovengenoemde uitspraak in het Deliveroo-arrest wordt door rechters ook al meer gekeken naar de bovengenoemde ‘organisatorische inbedding’ en of de werkende zij-aan-zij werkt met werknemers.

Het niet (h)erkennen van een dienstverband kan leiden tot aansprakelijkheid voor werkgeversverplichtingen. Dat kan bijvoorbeeld betekenen dat je loon moet doorbetalen bij ziekte van een arbeidskracht of geconfronteerd kunt worden met ontslagbescherming, wat het beëindigen van de arbeidsrelatie bemoeilijkt. Ook daarom is het van cruciaal belang om de aard van de arbeidsrelatie correct te beoordelen en vast te stellen.

Tips om schijnzelfstandigheid te voorkomen

• Onderwerp jouw arbeidsrelaties aan een zorgvuldige beoordeling, bijvoorbeeld met de online tool Webmodule Beoordeling Arbeidsrelatie. Let wel op, want deze tool biedt geen absolute garantie over de aard van je arbeidsrelatie.
• Controleer of je gebruik maakt van de modelovereenkomst vrije vervanging of een goedgekeurde variant daarvan. Werk je met arbeidskrachten waarbij vrije vervanging het enige onderscheidende criterium is ten opzichte van bestaande werknemers? Zorg ervoor dat je jouw contracten beoordeelt en aanpast vóór 1 januari 2024.
• Verifieer regelmatig of de dagelijkse werkzaamheden nog steeds overeenkomen met jouw oorspronkelijke beoordeling van de arbeidsrelatie. Als dit niet het geval is, biedt de desbetreffende modelovereenkomst geen vrijwaring voor het afdragen van loonbelasting en sociale premies.
• Wees voorzichtig met het afsluiten van (model)overeenkomsten voor onbepaalde tijd met zelfstandigen. Met het oog op de nieuwe wetgeving, is het verstandig om bijvoorbeeld 1 januari 2025 of 1 juli 2025 als einddatum aan te houden.
• Blijf op de hoogte van ontwikkelingen in jouw branche, aangezien er momenteel veel wordt gelobbyd over hoe om te gaan met de nieuwe wetgeving. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat veel zelfstandigen in de zorg als werknemers worden aangemerkt.

Voorkom onnodige problemen en beoordeel vandaag nog of de zzp’ers die je inhuurt niet eigenlijk een dienstverband hebben. Neem gerust contact met me op als je behoefte hebt aan deskundige ondersteuning of advies in dit complexe proces. Ik sta voor je klaar!