Hoe is plaatsvervulling in het erfrecht geregeld? Maakt het uit of er een testament is of niet?

Hoe is plaatsvervulling in het erfrecht geregeld? Vaak worden in het kader van erfrecht, vergelijkbare vragen gesteld. In een reeks artikelen genaamd “De meest gestelde vragen in het kader van erfrecht” zullen de advocaten erfrecht van TEN een aantal van deze vragen beantwoorden.

Vraag:

Hoe is plaatsvervulling in het erfrecht geregeld? Maakt het uit of er een testament is of niet?

Antwoord:

Wanneer iemand komt te overlijden moet worden uitgezocht wie de erfgenamen zijn. Om te kunnen vaststellen wie de erfgenamen zijn, is allereerst van belang om vast te stellen of de erflater (de persoon die is overleden) een testament heeft. Hiervoor kan inzage worden genomen in het Centraal Testamentenregister. Beschik je over de achternaam, de volledige voornamen, geboortedatum, geboorteplaats en overlijdensdatum, dan kan je zelf online inzage vragen in het register. Beschik je niet over al deze gegevens dan kan je een notaris vragen om inzage te doen.
Heeft de erflater geen testament, dan is het wettelijke versterferfrecht van toepassing en volgen we de regels van de wet (artikel 4:10 Burgerlijk Wetboek). In de wet is vastgelegd wie erfgenaam in een nalatenschap is. Op grond van de wet worden allereerst als erfgenamen genoemd de niet van tafel en bed gescheiden echtgenoot van de erflater samen met hun gezamenlijke kinderen. Had de erflater op het moment van overlijden geen echtgenoot en kinderen, dan zijn diens ouders en broers en zussen erfgenaam. Blijken ook die op het moment van overlijden niet te bestaan, dan zijn de grootouders van de erflater erfgenaam en vervolgens de overgrootouders.
Heeft erflater wel een testament, dan moet het testament bij de notaris die het testament heeft gepasseerd worden opgevraagd en om te gaan wie de erflater tot erfgenaam heeft benoemd en moet worden bekeken of in het testament regels van plaatsvervulling van toepassing zijn verklaard.

Plaatsvervulling

Het uitleggen van de regels van plaatsvervulling werkt het best aan de hand van een voorbeeld.
Adriaan overlijdt en laat achter twee kinderen en twee kleinkinderen. Op het eerste gezicht lijkt het erop dat de twee kinderen van Adriaan erfgenaam zijn, maar het wordt ingewikkelder als we het levensverhaal van Adriaan omschrijven. Adriaan was tijdens zijn leven gelukkig getrouwd met Bep en samen hebben zij drie kinderen gekregen, Cor, Dirk en Evelien. Cor heeft op zijn beurt twee kinderen, Yvette en Zoë. Yvette en Zoë zijn de kleinkinderen van Adriaan en Beppie. Beppie en Cor zijn al vooroverleden (overleden voordat Adriaan is overleden). De stamboom van Adriaan ziet er als volgt uit:

Op grond van de wet worden als erfgenamen aangemerkt de kinderen van Adriaan.
Maar hoe zit het nu met de vooroverleden Cor en zijn kinderen Yvette en Zoë. Krijgen zij niets? Wees gerust, in dit geval komen de regels van plaatsvervulling om de hoek kijken. Dirk en Evelien worden zo gezegd uit eigen hoofde uitgeroepen tot erfgenaam en Yvette en Zoë worden uit hoofde van plaatsvervulling (staaksgewijs) opgeroepen. Zij vervullen samen de plaats (staak) van hun vader Cor. De nalatenschap van Adriaan moet uiteindelijk over drie zogeheten staken worden verdeeld, die van Cor, Dirk en Evelien waarbij de staak/het deel van Cor vervolgens moet worden verdeeld over Yvette en Zoë. Yvette en Zoë krijgen samen het deel dat hun vader Cor zou hebben gekregen als hij nog in leven zou zijn geweest op het moment van overlijden van Adriaan.

Een rekenvoorbeeld:

De nalatenschap van Adriaan bedraagt € 150.000,00. Dit bedrag moet worden verdeeld over de drie kinderen, zodat aan Dirk en Evelien een bedrag toekomt van € 50.000,00 per persoon en Yvette en Zoë krijgen samen de € 50.000,00 van hun vader Cor. Dit bedrag wordt gelijkelijk over hen verdeeld, zodat zij ieder € 25.000,00 krijgen.
Het wordt ingewikkelder wanneer een erflater geen echtgenoot en kinderen achterlaat en op grond van de wet diens ouders, broers en zussen erven. Wanneer een erflater op leeftijd is en enkele van zijn broers en zussen al zijn overleden, dan komen de neefjes en nichtjes in de plaats van de overleden broers en zussen.
Plaatsvervulling vindt niet alleen plaats bij personen die op het ogenblik van het overlijden van erflater niet meer bestaan, maar ook bij personen die onwaardig of onterfd zijn, verwerpen of van wie het erfrecht is vervallen.
Bij onwaardigheid valt te denken aan personen die onherroepelijk veroordeeld zijn omdat zij de erflater om het leven hebben gebracht of daarbij hebben geholpen of personen die het testament van erflater hebben verduisterd of vernietigd of vervalst. Maar hoe zit het met personen waarvan de strafrechter heeft geoordeeld dat vaststaat dat die persoon de erflater om het leven heeft gebracht, maar dat diegene daarvoor geen straf krijgt opgelegd maar enkel een tbs-maatregel omdat die persoon volledig ontoerekeningsvatbaar is? Bij tijd en wijlen worden hierover in de rechtspraak uitspraken gedaan die interessante jurisprudentie oplevert. Helaas gaat het dit artikel te buiten om de jurisprudentie op dit gebied te bespreken.

Heeft u vragen over een nalatenschap, plaatsvervulling of onwaardigheid? Neem dan contact op met een van onze erfrechtspecialisten. Wij helpen u graag.